Οι ελληνογενείς λέξεις

Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι οι ελληνογενείς λέξεις (εκείνες που έχουν δημιουργηθεί με ελληνικά γλωσσικά στοιχεία) δεν θα πρέπει να πιστώνονται στην Ελληνική, επειδή είναι δημιουργήματα των ξένων και δεν προϋπήρχαν στην Ελληνική. Η άποψη αυτή θέτει το θέμα εάν και κατά πόσον ένας επιστημονικός ισχυρισμός μπορεί να είναι αντίθετος με τους κανόνες της κοινής λογικής.
Η κατηγορία των λέξεων αυτών, παρά το προφανές και αυταπόδεικτο της προέλευσής τους, περιλαμβάνονται στην εργασία αυτή για τους εξής κυρίως λόγους:

  1. Το μεγάλο λεξικό της αρχαίας Ελληνικής Liddell Scott καθώς και το λεξικό της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής περιόδου του Ε.Α. Σοφοκλή περιλαμβάνουν λέξεις οι οποίες δημιουργήθηκαν και από Λατίνους, όπως τον Κικέρωνα, Αιλιανό, Πλίνιο, Κοϊντιλιανό, Καίλιο Αυρηλιανό, τον Ιουδαίο Ιώσηπο, τους Σύρους Ιάμβλιχο, Ηρωδιανό κ.ά. 
    Από τότε που πρωτοεκδόθηκαν, το 1840 το πρώτο και το 1870 το δεύτερο, ουδείς έθεσε το ερώτημα γιατί περιλαμβάνουν λέξεις που έχουν δημιουργηθεί από μη Έλληνες συγγραφείς, ούτε αμφισβητήθηκε ποτέ η ελληνικότητα των λέξεων αυτών. 
  2. Ο Λαβουαζιέ στην πραγματεία του της Στοιχειώδους Χημείας το 1787 έγραφε:
    «Από την Ελληνική γλώσσα έχουμε πάρει τις καινούργιες λέξεις και ενεργήσαμε με τρόπο, ώστε η ετυμολογία τους να θυμίζει την ιδέα των πραγμάτων που θέλαμε να δείξουμε, και έπρεπε να βρούμε λέξεις που ήταν κατάλληλες και έχουν πλαστικότητα για τη δημιουργία επιθέτων και παραγώγων».
    Έτσι, το «ιρίδιο» πήρε το όνομα αυτό γιατί οι ενώσεις του θυμίζουν τα χρώματα του ουράνιου τόξου, το «χλώριο» για τους πράσινους ατμούς του, κ.λπ.
  3. Είναι αντιφατικό να υιοθετούνται οι κανόνες της ελληνικής γραμματικής και να θεωρούνται ότι οι λέξεις αυτές είναι αγγλικές, γαλλικές, γερμανικές κ.λπ. (ανάλογα με την εθνικότητα του δημιουργού τους - και με όλες τις περιπλοκές που αυτή συνεπάγεται), αλλά μη ελληνικές.
  4. α. Το μεγαλύτερο και αρχαιότερο (από το 1828) αμερικανικό λεξικό που κυκλοφορεί, το γνωστό Webster, στον πρόλογό του πληροφορεί τους αναγνώστες του ότι "η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα ξένων λέξεων της Αγγλικής προέρχεται από την Ελληνική".
    Ας δούμε τι σημαίνει αυτό. Το σύνολο των ελληνικών και ελληνογενών λέξεων που υπάρχουν σ'αυτό είναι 42.914 (ποσοστό 25% ), από τις οποίες οι 4.767 είναι λέξεις που έχουν ληφθεί αυτούσιες από την Ελληνική και οι 38.147 ελληνογενείς. Αν οι συντάκτες του λεξικού αυτού προσμετρούσαν μόνο τις 4.767, η Ελληνική δεν θα κατείχε την δεύτερη θέση μετά την Λατινική. 
    Ορθώς δεν προσμετρούν μόνο τις 4.767 αυτούσιες λέξεις, γιατί οι άλλες 38.147 δεν δημιουργούνται μόνο από τον πυρήνα αυτό. Λέξεις όπως κάκιστος, αστραπή, βαθμός, καμπή, καμπτός κ.ά., εμφανίζονται σε σύνθετη μορφή: kakistocracy, astrapothere, bathmism, campephilus, camptocormia και δεν ήταν δυνατόν να αγνοηθούν. 
    β. Το εγκυκλοπαιδικό Webster σημειώνει: "Η κλασσική γλώσσα της Ελλάδος αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πηγές της καθημερινής ομιλίας μας" (σελ. VII), για να προσθέσει παρακάτω: " Καθώς ο άνθρωπος επεκτείνει τα όρια της επιστήμης και της τεχνολογίας ... η Ελληνική εξακολουθεί να αποτελεί μια γόνιμη πηγή λέξεων, όπως συνέβη για χιλιάδες χρόνια και διαπιστώνεται από τις παρακάτω λέξεις: astronaut, automation, bathysphere, mesoscaph, programming".
  5. Τα μεγάλα λεξικά τις λέξεις αυτές τις χαρακτηρίζουν ως ελληνογενείς (words of greek origin), δίνουν, δε, την ετυμολογία τους για να εξηγήσουν τις έννοιες των συνθετικών, γιατί αυτά δεν προέρχονται από την Αγγλική. 
    Αξίζει να σημειωθεί ότι οι παλαιότερες εκδόσεις του Webster (1858), του ιατρικού λεξικού Dorland (μέχρι το 1942)αλλά και οι σύγχρονες εκδόσεις της Οξφόρδης (1986) παραθέτουν στην ετυμολογία τους την ελληνική λέξη με την ελληνική γραφή
  6. Ουδείς αμφισβητεί ότι οι ελληνογενείς λέξεις της επιστημονικής ορολογίας έχουν δημιουργηθεί από τους ξένους επιστήμονες - με αμελητέες ελληνικές εξαιρέσεις. Το θέμα δεν είναι ποιος επιστήμονας ή ποιας εθνικότητας ήταν το άτομο που δημιούργησε τους όρους αυτούς, αλλά ποια γλώσσα χρησιμοποίησε και γιατί δεν επέλεξε γλωσσικά στοιχεία από την δική του γλώσσα, για να δημιουργήσει τον όρο που ήθελε. 
    Ιδιαίτερη σημασία δεν έχει μόνο ο αριθμός των αυτούσιων λέξεων που λαμβάνονται από μια γλώσσα, αλλά και πώς αξιοποιείται ο αριθμός αυτός. Όταν ένας πυρήνας 27.000 λέξεων έχει αξιοποιηθεί και έχει δημιουργήσει εκατοντάδες χιλιάδες όρους, τηρώντας ορθώς και σε ποσοστό άνω του 90% τους κανόνες της ελληνικής γραμματικής, αυτό δεν είναι ένα στοιχείο δευτερεύουσας σημασίας που επιτρέπεται να περνά απαρατήρητο, να μην αναγνωρίζεται και να μην τονίζεται. Οι εκατοντάδες χιλιάδες αυτές λέξεις δεν είναι ούτε τυχαίοι αριθμοί, ούτε χωρίς νόημα. Είναι ακριβείς αριθμοί που αποδεικνύουν την καθοριστική συμβολή της Ελληνικής στην Αγγλική και στην διεθνή επιστημονική ορολογία. 
    Αν ληφθεί υπόψη και το γεγονός ότι η επιλογή αυτή έγινε ελεύθερα από τους ξένους επιστήμονες και, το εξίσου σημαντικό, χωρίς κάποια βοήθεια από κάποιο ελληνικό κέντρο ή ίδρυμα, τότε γίνεται σαφέστερα αντιληπτή η αξία της γλώσσας αυτής. 
    Τα στοιχεία αυτά αποδεικνύoυν ακόμη, ότι οι ελληνικές λέξεις δεν αποτελούν ξένο σώμα στην Αγγλική (στον βαθμό που οι ξένες λέξεις αποτελούν ξένα σώματα για την Ελληνική, όπως οι λέξεις design, debate, blackout, οι οποίες δεν κλίνονται και δεν έχουν ελληνικούς πληθυντικούς), αλλά ένα ενσωματωμένο και δημιουργικό τμήμα του λεξιλογίου της.